Polska na tle procesow rozwojowych ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Polskana tle proces�w rozwojowych Europyw XX wiekuPraca zbiorowa pod redakcj�Stanis�awa SierpowskiegoInstytut Historii UAM 2001Copyright by Instytut Historii UAM, 2002Redaktor: Magdalena OwczarzakProjekt ok�adki: Ewa W�sowskaISBN 83-86650-�4-0Instytut HistoriiUniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniuul. �w. Marcin 78, 61-809 Pozna�tel./fax (0-61) 829-47-26/829-47-25e-mail: history@main.amu.edu.plpd N POZNA�SKA DRUKARNIA NAUKOWA Sp. z o.o.60-281 Pozna�, ul. Heweliusza 40SPIS TRE�CIWst�p : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Stanis�aw SIERPOWSKI, Polska w Europie, Europa w �wiecie . . 11Piotr �OSSOWSKI, Kwestia polska i polityka zagraniczna . . . . 43Janusz �ARNOWSKI, Spo�ecze�stwo . . . . . . . . . . . . . 66Przemys�aw HAUSER, Problem mniejszo�ci narodowych . . . . . 86Wojciech ROJEK, Polacy w diasporze europejskiej . . . . . . . . 108Roman WAPI�SKI, �wiadomo�� polityczna. . . . . . . . . . . 129Wojciech WRZESI�SKI, Polacy - Niemcy. Stereotypy . . . . . 145Andrzej SKRZYPEK, Polska - Rosja. Stereotypy . . . . . . . . 154Zygmunt ZIELI�SKI, Polska w dyplomacji watyka�skiej . . . . . 170Jerzy WIS�OCKI, Problemy narodowo�ciowe i wyznaniowe . . . 180Czes�aw MADAJCZYK, Kultura. . . . . . . . . . . . . . . . 189Wojciech LIPO�SKI, Sport. . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Benon MI�KIEWICZ, Wojsko . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Jadwiga KIWERSKA, W sercu Europy. Kwestie bezpiecze�stwa . . 249Bogdan KOSZEL, Rola i miejsce Polski w integracji Europy . . . 274Antoni CZUBI�SKI, Mity, legendy i polska rzeczywisto��historyczna. Polskie spory o wiek XX . . . . . . . . . . . 300Indeks osobowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324WST�PMinione stulecie, ko�cz�ce si� dla jednych ju� w 1999 r., dla innych (i s�usz-nie) rok p�niej, by�o opisywane z uwzgl�dnieniem r�nych punkt�w widze-nia. Najch�tniej na temat jego miejsca w dziejach cywilizacji wypowiadali si�publicy�ci, kt�rzy z natury rzeczy zdradzaj� predylekcje do sensacyjnego po-kazywania opisywanej materii. Historycy s�, lub by� powinni, bardziej roz-wa�ni. Do elementarza ich profesji w��cza si� bowiem do�wiadczenie bardzolicznych poprzednik�w, kt�rych ostateczne lub kategoryczne s�dy by�y weryfi-kowane przez nast�pc�w, a przede wszystkim up�ywaj�cy czas.Sto lat to dla przeci�tnego cz�owieka d�ugi odcinek czasu. Tak�e dla histo-ryka badaj�cego czasy najnowsze wiek uchodzi za wystarczaj�cy odcinek cza-su, kt�ry pozwala na stawianie pyta� o cechy og�lne i specyficzne dotycz�cenie tylko ewolucji cywilizacji, lecz tak�e poszczeg�lnych pa�stw, nawet regio-n�w. Z tego punktu widzenia w ostatnim dziesi�cioleciu XX w., m.in. zaspraw� Jerzego Topolskiego, polihistora i metodologa z Poznania, upowszech-ni�a si� teza, �e miniony wiek by� bardzo kr�tki. Zacz�� si� bowiem, w sensiehistorycznym, oko�o 1917 r. prze�omem wywo�anym przyst�pieniem Stan�wZjednoczonych do wojny na "starym kontynencie" oraz rewolucj� w Rosji.Zamkni�ciem za� tego wieku mia�y by� wydarzenia w Europie �rodkowo-wschodniej 1989 - 1990, oznaczaj�ce kres dominacji systemu integralnie zwi�-zanego z istnieniem Zwi�zku Radzieckiego i jego zewn�trznego imperiuml.Podobnie, ale nieco inaczej rozk�ada akcenty Krzysztof Teodor Toeplitz,autor szkic�w o XX w. zatytu�owanych wymownie Najkr�tsze stulecie. Sku-piaj�c uwag� na sprawach szczeg�lnie wa�nych z globalnego punktu widzenia��czy pocz�tek XX w. z ameryka�sko-radzieck� (kapitalistyczno-socjali-styczn�) dwubiegunowo�ci�. Skoro tak, to i zako�czenie XX w. "jako wsp�lnej,daj�cej si� ogl�da� jako pewna logiczna ca�o�� epoki, wypadnie umie�ci� w mo-mencie, w kt�rym ko�czy si� owa dwubiegunowo��. Jest to wi�c dok�adnie rok1992, moment rozpadu ZSRR jako pa�stwa oraz jako jednego z biegun�ww�a�nie dwudziestowiecznego porz�dku"2.Je�li cezura wyj�ciowa dla wieku XX zachowuje sw� aktualno�� i mo�e ju�uchodzi� za utrwalony punkt chronologii dziej�w Europy, to druga cezura, za-mykaj�ca XX w., jest nadal otwarta. Dyskusje w tej sprawie maj� jednak corazmniejsze znaczenie. Spieraj�cych si� o wy�szo�� "okr�g�ego sto�u" w Polscenad obaleniem muru berli�skiego czy procesem wyzwalania si� narod�w1 Zob. J. Topolski, Polska dwudziestego wieku, Pozna� 1994; tego�, Polska XX wieku,Pozna� 2000.2 K. T. Toeplitz, Najkr�tsze stulecie, Warszawa 2000, s. 19.WST�Pby�ego ZSRR i Jugos�awii, z wszystkimi tego konsekwencjami w sferze wew-n�trznej, europejskiej i globalnej, pogodzi� wstrz�s spowodowany atakiem ter-rorystycznym z 11 wrze�nia 2001 r., po kt�rym Ameryka i �wiat przesta�y by�tym, czym by�y dot�d.Na fakt ten jako na cezur� oraz istotny element procesu dziejowego zwra-caj� uwag� autorzy naj�wie�szych opracowa� maj�cych ambicj� uog�lnieniazamkni�tego stulecia3. Publikowane w ostatnim czasie prace, mo�e nawetbardziej ni� kiedykolwiek wcze�niej, ujawniaj� ca�� gam� postaw badaw-czych, przyobleczonych niejednokrotnie w jednobarwne szaty. Na pierwszemiejsce wybijaj� si� wsp�cze�nie spory dotycz�ce oceny historii bior�cejsw�j pocz�tek w II wojnie �wiatowej4. Jedni, kt�rych do pewnego stopniamo�e reprezentowa� Andrzej Paczkowski, wyspecjalizowali si� w bardzo kry-tycznym, generalnie negatywnym opisie rzeczywisto�ci peerelowskiej5. Innisk�onni s� traktowa� PRL jako nie chciany, ale wa�ny etap rozwoju pa�stwai narodu funkcjonuj�cego w niesprzyjaj�cych warunkach geopolitycznychzdeterminowanych bipolarnym uk�adem �wiata. Antoni Czubi�ski w grun-townym, ma�o spopularyzowanym opracowaniu pt. Polska i Polacy po II woj-nie �wiatowej (1945 - 1989) konkluduje, �e "przy wszystkich ograniczeniachi b��dach [...] 45 lat Polski Ludowej nie s� czasem historycznie straconym.Powsta�a Polska Ludowa, poniewa� inna Polska w okresie tym istnie� niemog�a. W 1944 r. alternatyw� nie by�a niepodleg�o�� i suwerenno�� lecz sie-demnasta republika. [...] W okresie tych 45 lat pa�stwo polskie nie tylko, �enie zosta�o wymazane z map Europy jak to projektowano w 1939 r., aleznacznie umocni�o si�"s.Rozwa�na refleksja nad zamkni�tym XX stuleciem sta�a si� udzia�em kilku-nastu historyk�w polskich, kt�rzy w dniach 23 - 24 listopada 2000 r. uczestni-czyli w cyklu wyk�ad�w otwartych w Instytucie Historii UAM. Zaproszenie zo-sta�o wystosowane do grona znakomitych specjalist�w, dla kt�rych historia niezacz�a si� ani w 1918 r., ani w 1945 r., ani po 1989 r. Tematem wywo�awczymby�o pytanie o miejsce Folski w procesach rozwojowych Europy XX w., ze szcze-g�lnym uwzgl�dnieniem regionu nam najbli�szego. Ka�dy z wyk�adowc�w za-prezentowa� rozwini�te, zawsze jednak g��wne tezy wyk�ad�w, kt�re zebranow ca�o�� i przekazano wydawnictwu do publikacji w formie opracowania zbio-rowego.3 Por. op. A. Czubi�ski, Historia Polski 1864 - 2001, Wroc�aw 2002;S. Sierpowski, S. �erko, Dzieje Polski XX wieku, Pozna� 2002.4 Zob. Sp�r o PRL, wst�p P. A. Wandycz, Krak�w 1996.5 A. Paczkowski, P� wieku dziej�w Polski 1939 - 1989, Warszawa 1995; tego�, Odsfa�szowanego zwyci�stwa do prawdziwej kl�ski. Szkice do portretu PRL, Krak�w 1999.6 A. Czubi�ski, Polska i Polacy po I wojnie �wiatowej (1945 - 1989), Pozna� 1998,s. 857; zob. tak�e tego�, Historia Polski XX wieku, Pozna� 2000; tego�, Ewolucja systemupolitycznego w Polsce w latach 1914 - 1998, t. 1 - 2, Pozna� 2000.-8-WST�PNiniejsza ksi��ka rodzi�a si� w b�lach m.in. dlatego, �e zapowiadanytekst po�wi�cony sprawom gospodarczym nie nadchodzi� i ostatecznie -z ogromn� strat� dla ca�o�ci - nie wszed� do zbioru. Tak�e Wydawca, zrazuentuzjastycznie wobec pomys�u usposobiony, z racji ekonomicznych musia�odst�pi� od zawartych um�w. Vis maior. Pomoc Dyrektora Instytutu Histo-rii UAM by�a mo�liwa przy za�o�eniu, �e ksi��ka ta mo�e by� przydatnai stanowi� wa�n� pomoc dydaktyczn� dla student�w poszukuj�cych syntezyhistorycznej.Z tym przes�aniem zreszt� ksi��ka ta powsta�a. Zach�ca�em Autor�w dowsp�pracy pisz�c, �e tylko "mistrzowie mistrz�w" potrafi�, maj�c do dyspo-zycji tak niewielk� obj�to��, wypowiedzie� si� kompetentnie w sprawach takz�o�onych i wielkich, z regu�y dziel�cych nie tylko nasze �rodowisko, lecztak�e spo�ecze�stwo. Jednocze�nie chodzi�o o ksi��k� literacko przyjazn�,"�atwo strawn�" zar�wno dla studenta, jak i ucznia, kt�rzy zastanawiaj� si�nad naszym miejscem w dziejach Europy.##Zebrane w ksi��ce wypowiedzi pochodz� od autor�w z najwa�niejszychpolskich o�rodk�w akademickich. Odzwierciedlaj� ich osobiste pogl�dy orazindywidualne widzenie historii Polski z perspektywy ca�ego wieku. W r�-nych wypowiedziach znale�� mo�na odniesienia do cechy charakterystycznejXX stulecia, koncentruj�cej si� na s�owie "wyzwolenie". Dotyczy�o ono nietylko wielu narod�w buduj�cych w�asne pa�stwa (nadal okazuj� si� one naj-lepsz� form� zabezpieczenia interes�w okre�lonych grup etnicznych), lecztak�e emancypacji kobiet, eksplozji kultury masowej (zw�aszcza stale namtowarzysz�cej muzyki) �atwo dost�pnej przez fenomenalny rozw�j techniki.Zwraca si� uwag�, �e od po�owy XIX w. dzieje ludzko�ci tocz� si� w corazwi�kszej symbiozie z nauk�, kt�rej post�p w wieku XX dokumentuj� osi�g-ni�cia o skali apokaliptycznej, co nie umniejsza adresowanej do niej krytyki.Biedna cz�� cywilizacji w niewielkiej cz�ci lub w og�le nie uczestniczyw dobrodziejstwach zwi�zanych z epokowymi odkryciami nauki, przek�a-daj�cymi si� na popraw� jako�ci i d�ugo�ci �ycia, zmian� roli kobiety, falowezainteresowanie sportem (zw�aszcza biegami i aerobikiem), na rozw�j far-makologii i chirurgii plastycznej, pospo�u ��cz�ce si� w nasilonej, a trwaj�cejod zawsze walce ze staro�ci�.Nie mniej g��bokie zmiany uderzaj� w XX-wiecznym ogl�dzie Polski jakocz�ci Europy - zar�wno gospodarczej, jak i politycznej. Bo te� w wynikuwielkiego procesu wyzwalania mapa Europy i �wiata w XX w. uleg�a zasadni-czej... [ Pobierz całość w formacie PDF ]