Polityka jako poznanie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
INSTYTUT STUDI�W POLITYCZNYCH POLSKIEJ AKADEMII NAUKTADEUSZ KLEMENTEWICZ531ISBN 83-85479-07-4Wydawca: Instytut Studi�w Politycznych Polskiej Akademii Nauk 00-901 Warszawa, PKiN, XVII p.Realizacja: Oficyna Graficzno-Wydawnicza "Typografika" WarszawaSPIS TRE�CIWST�P �ROZDZIA� I:Miedzy metodologi� a histori� polskiej nauki o polityce1.1. Politolog jako homo theoreticus1.1.1. Empiryczne badanie polityki a filozofia polityki .1.2. Zewn�trzne czynniki rozwoju polskiej nauki o polityce1.3. Wewn�trzne czynniki rozwoju nauki o polityceROZDZIA� II:znaczenie sporu o poj�cie pa�stwa i polityki..i.2. Teoretyczny model rozk�adu autorytarnego socjalizmu:k�opoty z nadwy�k� 157.3. Upadek autorytarnego socjalizmu: model historyczny 159.IOGRAFIA 167WST�PW pracy badawczej politologa wyst�puj� ograniczenia poznawcze, k ca�kowicie nie mo�e zaradzi� ani odpowiednia konceptualizacja bada�, ani oparcie i szerokiej bazie �r�d�owej. Politolog bowiem ma do czynienia z faktami (i proce otwartymi ontologicznie: cz�� bezpo�rednich i bardziej po�rednich sk obserwowanych wydarze� nale�y w chwili badania do przysz�o�ci. Badacz nie wie : kt�ra z alternatyw rozwojowych si� zrealizuje. Takie usytuowanie w czasie poli skazuje go na perspektyw� (czasow�) kronikarza. Okre�la te� status epistemolc analizy politologicznej - jest ona zwiadem badawczym historii politycznej.W problemach metodologicznych analizy politologicznej, zwi�zanych perspektyw� czasow�, przejawiaj� si� bardziej podstawowe trudno�ci warsztatowe. : metodologicznym przed�u�eniem osobliwej natury �wiata polityki, a tak�e swoistyc ca�ej rzeczywisto�ci spo�ecznej. W pierwszym wypadku chodzi o uprzywilejowane i warstwy wydarzeniowej i strony biograficznej dziej�w politycznych oraj ekonomicznych uwarunkowa� �ycia politycznego spo�ecze�stwa. W drugim ZJ rozwojowy (i syndromatyczny) charakter �ycia spo�ecznego oraz o rol� �wiadon--i~*.'^�8- (�fetumso fol auojjs BU bis yv{k�ystui feuCXoKpE.n ei3oioinod Azpaiui jpds B 'nurauzDAjajoai niuaj^ui pidfejsn isnui "9MouridXo 3iu3ij^j\ M�Soioinod fauzDiSoiopojaui pgouiopBiMj BMopnq32jd jsaf OSSZOMBI nd^jsod uiapiunjBM. UIXUZBA\ JJBJ oSajBia �fauzoAiaiosi t f3Mosido-onzoXjsou XzpsiM A Soioinod sfnpfeupo joo ox pjnBu B?{31MO{ZD aioaoq ui3MO|s zra (a ?BJ9]dod ajoBj dfoMs isnui 'mapjAflod z i(sn>(aCp ". inajgnuBd pXq BUT jiPf '"mpiBa, OMO{S BO fanoinzon 'fauzD/dsiuJopoiuisod nSoiomod od ZB 'p$OAu"inBa 5qoJo�D feospaizp BU toBidia jo aauaps ai�on. BBZDaiMoisBmSuisizp zazjd "nSoioapipoi midras op g;s foofefn{OMpo ao&jiod o pjnBO uiajBapi oSaf z po "Azooj 5is uiajo^j nSojojnod Buojsiq ajsi^z �fouzoAjidura o pineu feapi z S^IBM BMouopjBdza� ais izpcMOid nnsu fezpapw pXq diuSsad diu ISMBU qn( 'arzpa� sta Xsra azozssf 'jsaf ara znf BJCPJ 'XzpsiM fapiB� XZD 'CaMOJjnBn Xzp9iM BZDJEJSOP SOJOI XundXDsXp fgusB}M nsniBjs op OD pjoupoSz d(m[Bjq aDKjijod o pinea03 'tunrauio snsussuoo 9Avoundjt>sXp afoiujsi sra IIAutor wyst�puje w tej pracy jako politolog d���cy do samowiedzy. Przedr� refleksji jest w ksi��ce tylko jeden zbi�r dyrektyw metodologicznych a politologicznej, mianowicie - dyrektyw o charakterze tre�ciowym, opartycl twierdzeniach teorii polityki. Stanowi� one heurystyczne narz�dzie selekcji, hierare� i wi�zania fakt�w interesuj�cych badacza polityki. Rekonstrukcja tych dyrektyw �� jeden splot refleksj� z zakresu przedmiotowej metodologii nauki o polityce, metod pragmatycznej i metodologii apragmatycznej. Punktem wyj�cia pracy rekonstrukcyjni praktyka badawcza politolog�w. Jednak sporz�dzaj�c remanent tych dyrektyw, oce ich heurystyczn� wydajno�� - musimy si� odwo�ywa� do ontologicznych osobliwo�ci! polityki. Z osobliwo�ci tych wyp�ywaj� bowiem imperatywy metodologiczne, wspomnianych dyrektyw, politolog pos�uguje si� w swej pracy jeszcze innymi. B�d� pierwsze - regu�y sk�adaj�ce si� na socjologiczn�, prawnicz�, historiograficzn ekonomiczn� kompetencj� politologa; po drugie - jako�� pracy badawczej �ale przestrzegania przez politologa poprawno�ci zabieg�w poznawczych, o kt�ryc wypowiada og�lna metodologia nauk. Dopiero wszystkie te dyrektywy ��cznie sk�ad* na logik� analizy politologicznej. Dlatego opis i ocena dyrektyw metodologiczn; charakterze tre�ciowym to najwy�ej pierwszy - cho�, by� mo�e, najwa�niejszy - k: budowie teorii wiedzy politologicznej.ROZDZIA� IMi�dzy metodologi� a histori� polskiej nauki o polityce1.1. Politolog jako homo theoreticusGdzie mocna demokracja, tam mocna politologa, gdzie s�aba demokracja, tan politologia - t� mini teori� rozwoju nauki o polityce sformu�owa� Samuel Huntii Oba twierdzenia Huntingtona, chocia� wbrew sugestii niesymetryczne, wci�gaj� poi w g�szcz zagadnie� dotycz�cych rozwoju nauki o polityce. Nauki rozumiane dzia�alno�� badawcza, jako forma �wiadomo�ci spo�ecznej, wreszcie jako gatunek < Wci�gaj� ka�dego politologa, jednak najsilniej politologa polskiego. Wie on t;an, obiegowo rozumianego, pa�stwa. S�owem, rozp�ywa si� jako�ciowa odr�bno��itycznej sfery �ycia spo�ecznego. Dalej, pojawia si� rozproszenie bada�litologicznych nie kierowanych wsp�lnymi za�o�eniami teoretyczno-metodologicznymi.rczy si� zasi�g czasowy analizy politoiogicznej - dominuje perspektywa kronikarska.i�nie te� podatno�� badaczy na nacisk racji wysuwanych w bie��cej walce politycznejiz opcji ideologicznych. Natomiast bez bada� empirycznych analiza politologiczna (czy�lej: jej wyniki) degeneruje si� jeszcze szybciej. Istnieje bowiem wiele pyta�iawczych, na kt�re odpowied� mo�na znale��, stosuj�c procedury badawcze zak�adaj�ce:hniki post�powania empirycznego, np. bez rzetelnego opisu systemu w�adzy�stwowej danego spo�ecze�stwa nie mo�na pozna� zakresu bezpo�redniej partycypacjitank�w r�nych klas i warstw w sprawowaniu w�adzy, czy te� zakresu i si�y zawodowegoaratu w�adzy. Kiedy za� odpowiedzi na takie pytania s� z g�ry znane, zaplanowane -ilitolog staje si� apologet� istniej�cego systemu rz�d�w, politologia za� - nauk�l�alcz�. Inne mo�liwe reakcje badaczy to ucieczka w ja�owe teoretyzowanie,strakcyjno�� rozwa�a� politologicznych, b�d� te� bezpo�rednie aplikowanie teorii;�lnych do bada�. W�wczas obserwowane wydarzenia rzeczywistego �ycia politycznego�j� si� tylko ilustracjami przyj�tej z g�ry ideologicznej wizji �wiata polityki. Tak� rol� w12wielu wypadkach odgrywa�a teoria polityki oparta na og�lnej teorii materia� historycznego.Dlatego bardziej systematyczna ocena aktualnego stanu polskiej nauki o poi powinna by� osadzona na szerszych podstawach. Takim oparciem jest zar< rekonstrukcja wewn�trznej logiki wspomnianej dyscypliny, jak i znajomo�� zewn�trz �rodowiska, w kt�rym wzrasta�a polska politologia. Tym samym nale�y r�\ uwzgl�dni� okoliczno�ci genezy tej dyscypliny, kt�re przypomnia� ostatnio Franc Ryszka.5 Co prawda poiitologia w Polsce, jako samodzielna dyscyplina badawi dydaktyczna, powsta�a moc� decyzji administracyjnej. Nie by�a to kreacja ex n: Refleksja poUtologiczna w Polsce ma bogat� przesz�o��', chocia� nie sygnowa� jej politologii.6 Dorobek ten by� dzie�em g��wnie teoretyk�w pa�stwa i prawa. Godzi s wspomnie� zbi�r prac J.B. Oczapowskiego: Rozstrz�sania i rozbiory w nau politycznych z lat kilkunastu zebrane (1889 r.), A. Peretiatkowicza: Wspӳa encyklopedia polityczna (1926 r.) oraz Cz. Znamierowskiego: Prolegomena do na, pa�stwie (1930 r.).Model rozwojowy nauki o polityce jest tylko uszczeg�owieniem og�lnego mc rozwoju nauki. Jest uszczeg�owieniem, kiedy uwzgl�dnia osobliw� dla tej dyscy wewn�trzn� logik� rozwoju. Ponadto, kiedy uwzgl�dnia wszystkie istotne czynn uwarunkowania zewn�trzne, w kt�rych powsta�a, uzyskiwa�a samodzieilednoczonycn -erwszych metodolog�w nauki o polityce, wskazywa� konieczno�� ��czenia w badaniu >iityki dw�ch dzia�a� poznawczych: teoretyzowania i gromadzenia fakt�w. Pisa� bowiem: sz my�lenia teoretycznego gromadzimy fakty z ma�ym po�ytkiem, poniewa� nie wiemy co jesi totne a co nie jest; ale te� bez znajomo�ci fakt�w nasze my�lenie teoretyczne o polityce wisi pr�ni Tkamy w�wczas tylko scholastyczn� paj�czyn� my�liNatomiast postulat politologu wolnej od s�d�w warto�ciuj�cych okaza� si� zbyt yg�rowany. Nie chodzi bowiem o wstrzemi�liwo�� aksjologiczn� badacza, lecz o to, by langa�owanie aksjologiczne politologa pozostawa�o pod kontrol� rygor�w logicznych i letodologicznych badania. I taka jest realistyczna tre�� postulatu politologu wolnej od rarto�ciawa�. �wiadczy o tym wie�oparadygmatyczna struktura nauki o polityce. Przy zym poszczeg�lne wsp�lnoty naukowe dziel� nie tylko ontologiczne i metodologiczne a�o�enia, lecz tak�e perspektywy ideologiczne bada�, o czym ni�ej.Dzieje si� tak m.in. dlatego, �e ideologie polityczne - upo�rednione perspektyw� aetodologiczn� bada� - wp�ywaj� na dob�r problem�w badania. Dalej, wp�ywaj� na elekcj� materia�u faktograficznego i wreszcie wyb�r czynnik�w wyja�niaj�cych, by w :o�cu: odzwierciedli� si� w ocenach donios�o�ci historycznej analizowanych zjawisk.14Wyniki prac politolog�w s� nast�pnie ideologizowane wt�rnie. Wi��e si� ten fe perspektyw� czasow� analizy politologicznej - politolog bowiem interpretuje i oc aktualne �ycie polityczne spo�ecze�stwa. Interpretacje owe ujawniaj� nieoczekr� cz�sto niepo��dane skutki realizowanych program�w politycznych; oceniaj� prz strategie dzia�ania z punktu widzenia ich optymalno�ci. Tym samym wyniki b; politologa wspieraj� wizj� zdarze�, kt�re upowszechniaj� mchy polityczne - b�d� zderzaj� si� z tymi wizjamiW tej sytuacji, cz�sto wbrew swej pocz�tkowej woli, politolog staje ministrantem - o kt�rym m�wi� Witold Kula - dzwoni�cym w ko�cio�ach swej e\ wznosz�cym figury ku czci wielbionych w ich czasach bog�w14. Jednak postulat polito wolnej od warto�ciowa� - co prawda zdegradowany do r... [ Pobierz całość w formacie PDF ]