Poezja polska w latach 1918-1939

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Edward BalcerzanPoezja Polska w latach 1918 � 1939Tower Press 2000Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000Poeci o poezji i o sobieW sobie zestrajam sprzeczny ten �wiat, Apollinie,Bo� chyba po to tylko dal mi lutni� w r�ce.Leopold Staff HarmoniaPoezjo! Wracam do ciebie pokorny,nie wy�ebrawszy �adnej prawdy �wiatu,cho� wiem,�e� tylko ko�ami na wodzie....a mo�e� ty ko�ami, kt�re wzbudzi�plusk kamieni lec�cych z za�wiata?...W�adys�aw Seby�a Koncert egzotycznyi dr�y serce, i l�ka si� noc�,i niczego nie umie zapomnie�.Ten wiersz napisa�em przemoc�,i ten wiersz m�wi tylko o mnie.W�adys�aw Broniewski Zio�aOto dom m�j: cztery �ciany wierszaw mojej pi�knej ojczy�nie � polszczy�nie.Julian Tuwim Ziele�...ka�dy pisarz uwa�a s�usznie za sw�j klejnot najszacowniejszyi legitymacj� przed spo�ecze�stwem to w�a�nie, co go od innychodr�nia...Jan Lecho� Przem�wienie na pierwszym wieczorze �Skamandra�I nie wie nikt, w czym �niegu le�y tajemnica,Jak nikt nie wie, w czym le�y czar dzikiej poezji.Jaros�aw Iwaszkiewicz ZimaPoezja � jest to, prosz� pan�w, skok,Skok barbarzy�cy, kt�ry poczu� Boga!Julian Tuwim PoezjaPo cztery g�owy ma ka�dy z nas.Przestrach nad miastem zawisn�� niemy.Poezjaz rur si� wydzielajak gaz.Wszyscy zginiemy.Bruno Jasie�ski Do futuryst�wNie s�uchajcie moich wierszy, o naiwni ludzie!Id�cie do ��ek, aby brzuch wam ur�s�!W tej olbrzymiej, wzd�tej i cudownej grudziesiedzi i ryczy prawdziwy futurus!Aleksander Wat P�odzenieA poetom �yj�cym i przysz�ymzapisuj� m�j kaflowy piec,w nim spalone my�li i pomys�y,czyli r�ne gry niewarte �wiec,nadto ksi�yc, pe�ny m�j ka�amarz,co mi sprzeda� go w�drowny kramarz.Konstanty Ildefons Ga�czy�ski Noctes aninensesWiersz jest nie tylko my�l� � obrazem � poj�ciem. Jest on ponadtojeszcze samodzielnym tworem s�ownym, kt�ry si� z magii s��w narodzi� i t� magi�nadal uprawia.Boles�aw Le�mian Z rozmy�la� opoezjiPoezja jest to tworzenie pi�knych zda�. Poezja jest to tworzeniepi�knych zda�. Poezja jest to tworzenie pi�knych zda�. Dobra poezja zawsze by�a� tym.Tadeusz Peiper Noweustapoezja: jedno�� wizji, skondensowana w maksimum aluzji wyobra�eniowychi minimum s��w, a nie ko�ysanka melodeklamacji.Julian Przybo� Komunikat grupya. r.zjednoliterzam paplomani�Stanis�aw M�odo�eniec XX wiekOd s�owa ciemnego chro� nas,Od s�owa ciemnego wybaw!Jerzy Liebert Poecikt�rego wzywam tak rzadko Panie bolesnyskryty w firmamentu konchachnim przyjdzie noc ostatniaod �ywota pustego bez muzyki i bez pie�nichro� nasJ�zef Czechowicz modlitwa �a�obnawci�gn�am j� z wiatrem w p�uca:Poezja nie posz�a w las...Maria Pawlikowska � Jasnorzewska Spalone r�kopisyAutor o swojej ksi��ceW 1982 roku Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne og�osi�y drukiem moj� ksi��k�Poezjapolska w latach 1939 � 1965. Cz�� I: strategie liryczne (wydanie drugie 1984rok). Analizowa�emw niej spo�eczne uwarunkowania sztuki s�owa. U �r�de� kolejnych �strategii�poszukiwa�emodpowiedzi poet�w na wa�ne, dramatyczne, prze�omowe wydarzenia w dziejachnaszego kraju. Natomiast rozmaite � zwalczaj�ce si� wzajem � sposoby pojmowaniaartystycznychzobowi�za� sztuki wierszopisarskiej sta�y si� tematem mojej Poezji polskiej w�atach1939 � 1965. Cz�� II: ideologie artystyczne (1988). Obie ksi��ki proponowa�ydwao�wietlenia tej samej przestrzeni: w tym samym czasie historycznoliterackim.Chcia�em podwa�y� mniemanie, jakoby czytelnik poezji (wi�c i krytyk, i badacz)by� skazanyna jedn� tylko perspektyw� poznawania zjawisk literackich. A dlaczego� niemia�by korzysta�z r�nych metod? uczy� si� r�nych sposob�w obcowania z literatur�? Zar�wno�strategieliryczne� czy �ideologie artystyczne�, jak i inne porz�dki rekonstrukcjihistorycznoliterackiej(galeria portret�w najwybitniejszych tw�rc�w; albo: przegl�d grup, czasopism,manifest�wi polemik; albo: zbi�r analiz i interpretacji najpi�kniejszych wierszy; albo:kartotekaszczeg�lnie aktywnych w danej epoce �rodk�w ekspresji itp.) s� r�wnoprawnymimo�liwo�ciamipoznawania literatury. W ka�dej co� si� zyskuje, w ka�dej co� si� traci.Zgoda na wielo�� metod nie oznacza wszak zgody na ich chaotyczn� jednoczesno��.Je�eliw jednej ksi��ce zapragniemy ogarn�� �wszystko�, to po pierwsze � gdzie s�granice�wszystkiego�? A po drugie � grozi nam albo niedosyt, albo nadmiar informacji.Niedosytoznacza zdawkowo��, kt�ra jest nieprzyjazna poezji, gdy� poezja wymaga skupieniai �leznosi czytanie po�pieszne. Z kolei nadmiar (postaci, �yciorys�w, tytu��w, datitp.) uwydatniat� oto prawd�, i� zrozumie� mo�na tylko co�, co jest porz�dkiem. Porz�dek wymagaselekcji.Lepiej pozna� mniej, a dok�adniej, ni� du�o � bez �adu i sk�adu.��ad i sk�ad� konstrukcyjny trzeciej mojej ksi��ki o zjawiskach poetyckich XXwieku,kt�ra nie tylko s�owami tytu�u (Poezja w latach...) przypomina dwie poprzednie,sprowadzasi� do tego, i� rytm opowie�ci badawczej wyznaczaj� tutaj g��wne,najaktywniejsze orientacjesztuki poetyckiej � tym razem w okresie wcze�niejszym: w DwudziestoleciuMi�dzywojennym.Owych orientacji nie nazywam ani �strategiami�, ani �ideologiami artystycznymi�,godz�csi� na utrwalone w obiegu potocznym synonimy � m�wi� o �kierunkach�,�d��eniach�,�izmach� itp. Wszystkie wyr�nione przeze mnie w tytu�ach rozdzia��w nazwy d��e�poetyckichDwudziestolecia Mi�dzywojennego by�y znane krytyce �wczesnej. Niejednakowajest natomiast cz�stotliwo�� ich wyst�powania oraz akceptacja. Utrwali�y si� wj�zyku historyk�wliteratury takie okre�lenia, jak: �poezja futurystyczna�, �awangardowa�,�neoklasyczna�,�religijna�, �rewolucyjna� czy �katastroficzna�. S�abiej zadomowi� si� termin�poezjafilozoficzna�; jeszcze rzadziej s�yszy si� o takich postaciach poezji, jak�kabaretowa� i �epigramatyczna�.O te nazwy przyjdzie si� chyba pospiera�. No to spierajmy si�! Nic tak g��bokonie wnika w pami�� jak argumenty zrodzone w polemice.Sprzeciwy pojawi� si� tak�e � przypuszczam � w zwi�zku z brakiem osobnegorozdzia�upt. �poezja skamandrycka�. Rzecz w tym, �e skamandryci pr�bowali r�nych�izm�w�, wypowiadalisi� w r�nych j�zykach (�wczesnych szk� czy eksperyment�w) i dlatego z ichutworami spotkamy si� w kilku rozdzia�ach tej ksi��ki.Nowym elementem � na tle dwu moich poprzednich ksi��ek o �poezji w latach...� �jestsilniej uwyra�niony aspekt dialogowy, heurystyczny. Co pewien czas proponuj�Czytelnikowiw s p � l n e d o c h o d z e n i e do ustale� interpretacyjnych. Wygl�da totak, �e wyk�adautorski zostaje przerwany �zmienia si� kr�j czcionki i proponuj� Czytelnikowi, by wykona� cz�� pracy,kt�r� m�g�bywykona� autor, ale autor chce, by Czytelnik � na moment � zosta� wsp�autorem.Nie nale�y tego myli� z tzw. �wiczeniami sprawdzaj�cymi. Takie �wiczenia dajesi� zwyklena ko�cu rozdzia��w, gdy tymczasem ja w toku wyk�adu prosz� o co�, co do w y k �a d un a l e � y potencjalnie: o doko�czenie zacz�tej analizy, poszerzenie kontekstuhistorycznoliterackiego,polemik� z cudzymi pogl�dami.W takich fragmentach zwracam si� do Czytelnika per �Ty� (pisz�c: �przypomnijsobie�,�wska��, �wyr�nij� itp.). Prosz� nie dopatrywa� si� w tym nagannej poufa�o�ci:jest to �Tydydaktyczne� (u�atwienie sk�adniowe).Na ko�cu ksi��ki znajduje si� aneks, zatytuowany Wiersze do interpretacji.Ilekro� w tokuwyk�adu p o r a z p i e r w s z y pojawia si� tytu� wiersza pomieszczonego waneksie, zostajeon oznaczony gwiazdk� (*).Pozna�, 16 czerwca 1995 rokuDwudziestolecie z lotu ptakaNazwa okresuWcze�niejszym okresom literackim nadawano nazwy malownicze, kt�re trafia�y dowyobra�nii sprzyja�y rozumieniu kolejnych d��e� ludzko�ci. Ka�da z nazw ukazywa�a celnadrz�dny,do kt�rego niegdy� zmierza�a kultura. Ka�da by�a o�wietleniem warto�cinajcenniejszej,zdobywanej wysi�kiem zbiorowym i anga�uj�cej najwybitniejsze umys�y danegookresu.O d r o d z e n i e, B a r o k, O � w i e c e n i e, R o m a n t y z m, P o z yt y w i z m, M � o d aP o l s k a. Z analizy tych s��w mo�na wnioskowa�, o jakie warto�ci toczy�a si�gra. O scaleniedo�wiadcze� chrze�cija�stwa i staro�ytno�ci (Odrodzenie); o pi�kno i groz��wiata spot�gowanychsprzeczno�ci (Barok); o szacunek dla cudu ludzkiego rozumu (O�wiecenie); o kult�najwy�szych z czuj�cych� (Romantyzm); o po�ytki p�yn�ce z systematycznej,m�drej pracy(Pozytywizm); wreszcie o energie odnowicielskie pokole� wst�puj�cych do kultury(M�odaPolska).A D w u d z i e s t o l e c i e M i � d z y w o j e n n e? S�owa te nic niem�wi� o kierunku�wczesnej kultury, nie okre�laj� jej d��e�, lecz � rzeczowo i gro�nie (motywwojny) � odsy�aj�do kalendarza historii politycznej. Odcinek mi�dzy 1918 a 1939 rokiem, czylimi�dzyzako�czeniem pierwszej a wybuchem drugiej wojny �wiatowej to jest w�a�nie owoDwudziestolecie.Czy kto� w Polsce Odrodzonej wiedzia�, �e czas jej suwerennego istnienia napolitycznejmapie �wiata zostanie nazwany Dwudziestoleciem? Na pocz�tku, po odzyskaniuniepodleg�o�ci,panowa�o powszechne prze�wiadczenie, i� rozpoczyna si� nowa, wielka era. Kt� byzgadywa�, ile potrwa lat? Nazwa Dwudziestolecie Mi�dzywojenne zosta�a narzuconasi��przez histori� � gdy na Polsk� ruszy�y dwie pot�ne armie dw�ch s�siad�w: 1wrze�nia 1939roku samoloty i czo�gi Niemiec hitlerowskich zacz�y �ama� op�r naszych wojsk, anied�ugopotem, pocz�wszy od 17 wrze�nia tego� roku, wschodnie polskie tereny zajmowa�ydywizjeradzieckie. Mi�dzy zwyci�zcami nie dosz�o do r�nicy zda� w kwestii granic. Obamocarstwadzieli�a ideologia (faszyzm contra komunizm), ale ��czy� imperialny cel: kolejnyrozbi�r Polskizgodny ... [ Pobierz całość w formacie PDF ]