Polska pierwszych Piastów - ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
KONFRONTACJE HISTORYCZNEPRACEINSTYTUTU HISTORIIPOLSkIEJ AkaDEMII NAUKPOLSKAPIERWSZYCHPIASTWpastwO. spoeczestwokulturapod redakcjTADEUSZA MANTEUFFLApod redakcjBOGUSAWA LESNODORSKIEGOWIEDZA Powszechna WARSZAWA 1974 wyd. IIIOkadka obwoluta, wyklejka, karta tytuowaJZEF CZESAW BIENIEKPRZEDMOwArda pisane dla wczesnopiastowskiegookresu dziejw Polski przedstawiaj si ilocio-wo skromnie, a jakociowo wikszo z nichcechuje daleko posunita zwizo,powoduj-ca wrd historykw nieporozumienia lub zgoapomyki.Trudno si temu zreszt dziwi,rodzi-ma bowiem twrczo historiograficzna rozpo-czyna si dopiero w XII wieku, przynoszcobok lakonicznych zapisek Rocznika wito-krzyskiego dawnego pierwsz kronik polsk,cho nie przez Polaka pisan.Autor jej,GallAnonim, dobrze poinformowany o przeszociprzybranej ojczyzny,postanowi opisa dziejepanowania Bolesawa Krzywoustego (do roku1113).Okres wczeniejszy traktowa jako wpro-wadzenie, majce stworzy to dla historiigwnego bohatera kroniki. -Z Polsk jako terenem akcji zwizane sdziea hagiograficzne przez obcych pisane auto-rw, a powicone w. Wojciechowi, PiciuBraciom ezy Ottonowi z Bambergu.Zbliona donich w charakterze jest Kronika wgiersko--polska.Liczne wzmianki o Polsce znajdujemy wKronice Thietmara, biskupa w Merseburgu.Sporadycznie wspominaj o Polsce rwnie in-5ne obce rda historiograficzne, jak Widukind,Kosmas, Annalista Saxo, Roczniki Hildesheinn-skie, Kwedlinburskie, Altaheskie wiksze, Her-sfeldzkie, Powie doroczna, czyli tzw. Ne-stor, wreszcie zapiski kupcw i geografwarabskich: ibn Rusty, al Masudiego oraz Ibrahi-ma ibn.Jakuba. rde dyplomatycznych zacho-wao si jeszcze mniej. S nimi: dokument tzw.Dagome iudex, dokument praski 1086 roku, listdedykacyjny Matyldy szwabskiej do Mieszka II,list Grzegorza VII do Bolesawa Szczodrego, listbiskupa krakowskiego Lamberta do Wratysa-wa krla czeskiego, jedyny zachowany w ory-ginale akt restytucji przez Wadysawa Herma-na odzykanych przeze paramentw kocioo-wi bamberskiemu, wreszcie dwie bulle Inno-centego II. Pewnych wiadomoci o Polscepierwszych Piastw dostarczaj nam pniej-sze falsyfikaty, a fragmenty czsto mylnychinformacji moemy znale w nie wspomnia-nych tutaj pisanych rdach zachodnichi wschodnich.W przeciwiestwie do pisanych, licznie za-choway si rda archeologiczne. Poszerzajone nasz znajomo kultury materialnej. Na-tomiast trudno ich interpretowania w odnie-sieniu do stosunkw spoecznych i religijnychsprawia, e mog by wykorzystane jedyniew ograniczonym stopniu.W tych warunkach, mimo oywionej dzia-alnoci historykw pracujcych nad dziejamiokresu wczesnopiastowskiego, wiele pozostaoproblemw nie wyjanionych; te za, o ktrychwiadomo przekazay rda, s w rnorakisposb tumaczone, i to zarwno jeli chodzio ich charakter, jak chronologi.Ksika niniejsza wyraa zatem pogldyautorw, ktrzy j opracowali. Oparte s one6na wasnych badaniach i na literaturze przed-miotu. Std nie tylko niejednolito stylu po-szczeglnych rozdziaw, ale nawet pewne r-nice w przedstawianiu i ocenie opisanych fak-tw historycznych. Autorzy starali si w swo-ich wywodach ukaza caoksztat dziejwwczesnopiastowskich na szerszym tle europej-skim, wykraczajc w miar moliwoci pozagranice krajw ssiadujcych z Polsk.Najwaniejsze pozycje bibliograficzne zo-stay podane we Wskazwkach bibliograficz-nych, zamieszczonych na kocu ksiki.Tadeusz ManteuffeLPRZEDMOWA DO II WYDANIACytowany w Przedmowie do I wydania za-sb rde pisanych nie uleg ostatnio zwiksze-niu. .Jednake osignicia docieka hermeneu-tycznych sprawiy, e tekst wykadu naszegomusia ulec niewielkim retuszom. Wydawaonam si bowiem, i obowizkiem autorw jestwprowadzenie nawet tych drobnych zmian. Wten sposb Czytelnik moe sobie uwiadomi,e nauka historyczna nie stoi w miejscu i na-wet tam, gdzie zasb dostpnych rde nie ule-ga zmianie, ich nowa interpretacja pozwala naodmienn ocen znanych powszechnie zjawisk.Ta nowa interpretacja nie zawsze wprawdziezdoa si osta. Skania jednak badaczy do po-dejmowania dyskusji i z tej chociaby przyczy-ny jest zjawiskiem pozytywnym.Tadeusz ManteuffelTadeusz ManteuffelPOLSKA WRD NOWYCH Pastw EUROPYPowstawanie pastw europejskich w IX i X wiekuOd drugiej poowy IX wieku obserwujemyw Europie nasilenie procesu wyodrbniania sinowych pastw. Proces ten trwa przeszo stolat, a jego wyniki nie wszdzie byy jednakie.Obok bowiem pastw, ktre okrzepy, zdobywa-jc sobie silne podstawy istnienia, wystpowayinne, o charakterze efemeryd. Czasami koczy-o si jedynie na uwidocznieniu partykularnychcech obszaru, ktry nigdy nie osign penejniezalenoci.Denie do jej uzyskania stao si w tymczasie tak powszechne, e musi nasuwa sipytanie, jakie to dziaay przyczyny sprzyjajcetemu procesowi. Czy posiaday wszdzie cha-rakter identyczny, czy te moe wystpowaatylko przypadkowa zbieno rozmaitych czyn-nikw dziaajcych w jednym i tym samymczasie.Ot Europa IX i X wieku, jeli pominiemyperyferie tego kontynentu, daaby si podzielipod ktem widzenia charakteru istniejcychpastw na dwie strefy. Zachd, obejmuj-cy monarchie sukcesyjne Cesarstwa Karoli-skiego, przeywa podwczas silne procesy de-zintegracyjne. Ich rezultatem byo powstanieszeregu organizmw o charakterze p- lub na-wet cakowicie suwerennym. Natomiast w tymsamym czasie na Wschodzie wystpowa procesodwrotny, integracji, polegajcej na czeniu siw wiksze caoci drobnych jednostek plemien-nych.Te przeciwstawne pozornie procesy posia-daj, jak si wydaje, zblione przyczyny. A ew jednym przypadku spowodoway rozkadjednolitego Cesarstwa i zastpienie go przeZszereg pastw i organizmw pastwowych ni-szego rzdu, w drugim przyczyniy si do po-wstania pastw wieloplemiennych, da si wy-jani warunkami lokalnymi.Tak wic, jeli chodzi o Cesarstwo Karo-liskie, jego rozkad tumaczy si osabieniemwadzy centralnej za nastpcw Karola Wiel-kiego: Dopki bowiem y ten wadca, Cesar-stwo, mimo braku wsplnej bazy gospodarczeji zrnicowania etnicznego, zachowywao swojwewntrzn spoisto. Postpujce wszelako pomierci Karola Wielkiego spory dynastyczne,a w ich wyniku podziay terytorium pastwo-wego, z drugiej za strony wzrastajca sabopotomkw wielkiego cesarza sprzyjay rozwojo-wi partykularyzmu. Wszdzie jednak tam, gdziewystpowao zagroenie, przede wszystkim ze-wntrzne, ludno skupiaa si wok najpot-niejszego z miejscowych monych, bdcego wstanie zagwarantowa jej opiek i obron. Wtych warunkach wsplnota etniczna przyczyni-a si jedynie do nadania wikszej trwaocipowstajcym organizmom pastwowym.W przeciwiestwie do Cesarstwa Karoli-skiego, na ktrego ziemiach stosunki etnicznebyy ustabilizowane, na wschd od jego granicsytuacja przedstawiaa si odmiennie. Po wyco-faniu si Germanw, okupujcych przejciowoobszary na pnoc od Sudetw i Karpat, tam-tejsi Sowianie odzyskali byt samodzielny.Cz z nich przesuna si nawet na poudnie10w lad za odpywajcymi za Dunaj Germana-mi, zajmujc opuszczone przez nich siedziby.Na tym to terenie ulegli oni ponownie ujarz-mieniu, tym razem przez turskich Awarw.Zachowane rda nie wspominaj o istnie-niu w tym czasie jakiejkolwiek organizacjipastwowej wrd Sowian. Biorc pod uwagich wczesne dzieje, mona przyj, e znajdo-wali si oni jeszcze w stadium przedpastwo-wym. Ten stan rzeczy nie mg by jednakdugotrway. Konieczno oparcia si zagroe-niu zewntrznemu sprzyjaa powstawaniu pry-mitywnych pastewek plemiennych. Formowa-nie si bowiem zwizkw plemiennych nast-pio znacznie pniej. Najwczeniej powstayone na pograniczu wikszych zorganizowanychpastw, Bizancjum i monarchii Frankw. Przy-czyn zespalania si plemion w wiksze orga-nizmy byo tu przede wszystkim zagroeniezewntrzne.Przykadem tego jest ksztatowanie sipastwowoci chorwackiej. Plemiona chorwac-kie bowiem z chwil zaamania si na zajmo-wanym przez nie obszarze wadztwa Awarwpopady w zaleno od Bizancjum. Rywaliza-cja bizantysko-karoliska przesdzia z koleio ich przejciu pod zwierzchnictwo Frankw.Wwczas te zarysoway si pierwsze prbyzjednoczenia drobnych plemion w wikszezwizki. Stanowiy je Chorwacja Dalmatyskaoraz Chorwacja Panoska, zwana rwnie Po-sawsk. Wadcy tej drugiej usiowali bezsku-tecznie wyemancypowa si spod zwierzchnic-twa Frankw. Dopiero kiedy kres panowaniufrankijskiemu pooyo przybycie do PanoniiWgrw, doszo w pocztkach X wieku w wal-ce z tymi najedcami do zjednoczenia obuChorwacji w jedno pastwo.11Podobnie przedstawiay si losy pnocnychssiadw Chorwacji Posawskiej - Morawiani Czechw. Rycho bowiem po usadowieniu sinad Moraw i w Kotlinie Czeskiej popadli jed-ni i drudzy w zaleno od Awarw. Nie jestzreszt wykluczone, e kocowe fazy... [ Pobierz całość w formacie PDF ]