Poe Opowiadania

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
EDGAR ALLAN POEOPOWIADANIA Tom IEDGAR ALLAN POE 4Metzengerstein 21Opowie�� jerozolimska (A Tale of Jeruzalem) 28R�kopis znaleziony w butelce (MS. Found in a Bottle) 32Niepor�wnana przygoda niejakiego Hansa Pfaalla(The Unparalleled Adventure of One Hans Pfaall) 41Kr�l M�r - Opowie�� z alegori� (King Pest) 76Ligeja (Ligeia) 86Diabe� w dzwonnicy (The Devil in the Belfry) 98Zag�ada Domu Usher�w (The Fall of the House of Usher) 105William Wilson 120Cz�owiek interesu (The Business Man) 136Cz�owiek t�umu (The Man of the Crowd) 144Zab�jstwo przy rue Morgue (The Murders in the Rue Morgue) 151W bezdni Maelstr�mu (A Descent into the Maelstr�m) 178Nie zak�adaj si� nigdy z diab�em o sw� g�ow� - Powiastka z mora�em(Never Bet the Devil Your Head) 191Maska Czerwonego Moru (The Masque of the Red Death) 199Tajemnica Marii Roget (The Mystery of Marie Roget) 204Studnia i wahad�o (The Pit and the Pendulum) 242Z�oty �uk (The Gold-Bug) 254Czarny kot (The Black Cat) 282�o� - Poranek nad Wissahickon (The Elk) 290Bujda balonowa (The Balloon-Hoax) 294Przedwczesny pogrzeb (The Premature Burial) 304Skradziony list (The Purloined Letter) 315System doktora Smo�y i profesora Pierza(The System of Doctor Tarr and Professor Fether) 330Beczka Amontillado (The Cask of Arnontillado) 344�abi Skoczek (Hop-Frog) 350Von Kempelen i jego wynalazek (Von Kempelen and His Discovery) 358EDGAR ALLAN POEAfisz Teatru Kr�lewskiego Covent Garden w Londynie z dnia 13 listopada 1795obwieszcza, �e w operze komicznej pt. M�ynarka rol� Teodozji odegra pani Arnold.By� to jej ostatni wyst�p w Anglii. Do wyjazdu sk�oni�y j�, jak mo�naprzypuszcza�, perspektywy �atwej kariery, otwieraj�ce si� przed angielskimiaktorami w Ameryce. Pocz�tek nast�pnego roku zastaje j� ju� na scenie TeatruBosto�skiego. Wkr�tce odby� si� debiut sceniczny jej dziewi�cioletniej c�rki,El�biety, uroczego, utalentowanego dziewcz�tka. Ci�ka praca aktorska El�bietytrwa� b�dzie odt�d nieprzerwanie na deskach scenicznych Bostonu, Filadelfii,Nowego Jorku, Charlestonu i wielu innych miast ameryka�skich. Ju� wkr�tcewyst�puje ona nie jako cudowne dziecko, ale jako m�odociana amantka. PannaArnold ma teatr we krwi; prywacje zawodu aktorskiego znosi dzielnie. Wyst�puje wdziesi�tkach r�nych r�l rocznie, �piewa i ta�czy. W 1801 r. gra nafiladelfijskicj scenie Ofeli�. W 1802 r. po�lubia koleg�-aktora, KarolaHopkinsa.W rok p�niej w Teatrze Charlesto�skim zadebiutowa� dziewi�tnastoletni studentprawa, Dawid Poe, Irlandczyk z pochodzenia. Nie wiadomo, czy przyczyn� jegoucieczki z domu by�a niech�� do studi�w prawniczych, czy mi�o�� do teatru; wka�dym razie ten przystojny i krewki ch�opiec nie miewa� najlepszych recenzji.Niekiedy, pod wp�ywem alkoholu, od kt�rego nie stroni�, pr�bowa� swe porachunkiz recenzentami za�atwia� pi�ci�. Nie przypuszcza� za� z pewno�ci�, �e ju� w p�wieku potem pojawi si� ksi��eczka pani Sary Heleny Whitman2, o kt�rej b�dziejeszcze mowa poni�ej, gdzie jego drzewu genealogicznemu przydani zostan� takfantastyczni przodkowie, jak Sir Roger le Poer i Sir Artur le Poer z ZamkuKilkenny, kt�ry w XIV w. mia� da� pocz�tek strasznej wojnie domowej, rzuciwszy wtwarz Maurycemu z Desmondu, w utarczce s�ownej, obel�ywe miano wierszoklety. Aletych praszczur�w zrodzi� mia�a dopiero s�awa i poetycka wyobra�nia jego syna.W 1804 roku Dawid gra w Charlestonie, a potem w Baltimore w jednej kompanii zHopkinsami. W 1806, w p�l roku po �mierci Hopkinsa, �eni si� z m�od� wdow�, zkt�r� ma troje dzieci: Williama Henryka, Edgara i Rozali�.Edgar Poe urodzi� si� 19 stycznia 1809 r. w Bostonie. Nie mia� uko�czonychtrzech lat w chwili �mierci swej dwudziestoczteroletniej matki, w Richmond.Ojciec jego jeszcze przedtem znikn�� ca�kowicie z horyzontu. Dziadek, weteranwojny o niepodleg�o��, kt�ry s�u�y� jako major pod Lafayettem i �y� jeszczew�wczas jako emeryt w Baltimore, wzi�� do siebie starszego ch�opca. Pozosta�ymidzie�mi zaj�y si� obywatelki richmondzkie. Edgarem - bezdzietna pani FrancesAllan.M�� jej, John Allan, by� zamo�nym kupcem. Zgodzi� si� przyj�� Edgara do domu i�o�y� na jego nauk�, nie zdecydowa� si� jednak legalnie zaadoptowa� aktorskiegosyna, cho� nada� mu, pr�cz rodowego, tak�e i swoje nazwisko. Tak jak i inni jegor�wie�nicy, Edgar sp�dzi� zapewne swe wczesne dzieci�stwo w towarzystwieczarnych niewolnik�w. W 1815 roku Allan wraz z rodzin� uda� si� w interesach doAnglii. W czasie pi�cioletniego pobytu w Londynie Edgar chodzi� naprz�d doszko�y Mile Dubourg, kt�rej nazwisko odnajdziemy w Zab�jstwie przy rue Morgue, ap�niej do szko�y pana Bransby, opisanej, w fantastycznej transpozycji, wopowiadaniu William Wilson, jako szko�a doktora Bransby.Niepomy�lny bieg interes�w sk�oni� Allana do powrotu. W Richmond Edgarucz�szcza� do szko�y pana Clarke, gdzie, tak jak w Londynie, uczy� si� dobrze,studiuj�c grek�, �acin� i matematyk�. By� dobrze rozwini�ty fizycznie, p�ywa�szybko i wytrwale. W roku 1823 wst�pi� do szko�y Williama Burke, gdzie by�jednym z lepszych uczni�w. Ostry j�zyk nie zyskiwa� mu wielu przyjaci�, ch�opcydokuczali mu, wypominaj�c ha�bi�ce aktorskie pochodzenie. Pani Stanard, matkajednego z koleg�w, polubi�a Edgara; czu�o�ci� i serdeczn� troskliwo�ci�, kt�rychmu zapewne brak�o w domu, zaskarbi�a sobie jego p�omienn� wdzi�czno��. Jejrych�a �mier� by�a ciosem dla ch�opca: w kilka lat potem wyrazi to w jednym zeswych najdoskonalszych liryk�w, wierszu To Helen (Do Heleny).Wkr�tce Allan popada zn�w w trudno�ci finansowe, kt�re doprowadzaj� dolikwidacji firmy. Dopiero otrzymany w 1825 r. spadek ustala jego zamo�no�� nadobre. W tym okresie stosunki mi�dzy nim i Edgarem zaczynaj� si� psu�. Obecno��ch�opca w Richmond jest przybranemu ojcu najwyra�niej nie na r�k�. Jegopozama��e�skie stosunki mi�osne musia�y by� znane w tak ma�ym mie�cie;szesnastoletni ch�opiec, ambitny, bystry, o �ywej indywidualno�ci, m�g� by�powodem k�opot�w. Allan opisuje go w jednym z list�w jako "ponurego, wybuchowegomruka". Pretekstem do pozbycia si� go sta� si�, by� mo�e, pierwszy m�odzie�czyromans Edgara z Elmir� Royster i zar�czyny zawarte wbrew woli rodzic�w.Edgar wst�pi� na Uniwersytet Wirginijski w Charlottesville w lutym 1826 r., nacztery miesi�ce przed �mierci� jego s�dziwego za�o�yciela, by�ego prezydentaStan�w, Tomasza Jeffersona. W chwili przybycia Edgara Uniwersytet istnia�dopiero drugi rok. Chocia� by�a to pierwsza nowoczesna wy�sza uczelnia wAmeryce, porz�dki na niej by�y do�� niesamowite. W pierwszym roku samorz�dstudencki doprowadzi� do takich eksces�w, �e Fakultet wyda� musia� drako�skiezarz�dzenia kt�re z kolei wzburzy�y student�w, syn�w najlepszych rodzin w kraju.Na porz�dku dziennym byty krwawe rozprawy i b�jki, pijatyki, kartograjstwo iszulerka. Zamieszki studenckie wzmaga�y si� jeszcze w nast�pnych latach; w r.1840 dosz�o nawet do zamordowania profesora. Chocia� poziom nauki by�, mimowszystko, wysoki, warunki te nie mog�y najlepiej wp�yn�� na ch�opca stawiaj�cegopierwsze samodzielne kroki w �yciu. Wyrazem rosn�cej niech�ci Allana do Edgarabyt fakt, �e zamiast niezb�dnych na pokrycie koszt�w 350 dolar�w, da� mu tylko110, stawiaj�c go od razu w trudnym i upokarzaj�cym po�o�eniu. Ch�opiec uczy�si� bardzo dobrze, studiuj�c kurs j�zyk�w staro�ytnych i nowoczesnych. Niezno�nasytuacja finansowa sk�oni�a go do szukania ratunku w hazardzie. Edgar zabrn�� wpowa�ne d�ugi karciane, kt�rych Allan nie mia� zamiaru pokrywa�. Nauczy� si�przy tym pi�. Wreszcie grunt zacz�� pali� mu si� pod stopami - musia� rzuci�Uniwersytet i wr�ci� do Richmond. Na tym sko�czy�a si� jego edukacja.Stosunki z przybranym ojcem uk�adaj� si� jak najgorzej. Romans z Elmir� by�nieodwo�alnie sko�czony. Ch�opiec postanawia uciec z domu. By� mo�e pani Allanda�a mu potajemnie jak�� sumk� na drog�. W kwietniu 1827 r. Edgar jest ju� wBostonie z niewielkim plikiem wierszy w kieszeni. Jednym z nich jest d�ugipoemat Tamerlane (Tamerian), pisany pod wyra�nym wp�ywem Byrona. Nie wiadomo, wjaki spos�b Edgar potrafi� nak�oni� pewnego drukarza do wydania tych wierszy.Wysz�y one pod tytu�em Tamerlane and Other Poems (Tamerian i inne poezje); autorukry� si� pod pseudonimem "Bosto�czyk". Nikt nie zwr�ci� na nie uwagi. Edgar nicdosta� ani grosza. G��d zmusi� go wreszcie do kroku i�cie desperackiego;wst�puje do wojska jako prosty �o�nierz, co czynili w�wczas ludzie, kt�rym prawodepta�o po pi�tach. Aby nie kala� prawdziwego, uczyni� to pod przybranymnazwiskiem Perry. Pe�ni� sw� dwuletni� s�u�b� ku zadowoleniu dow�dztwa,awansuj�c w ko�cu na sier�anta. Nigdy potem nie przyznawa� si� do tej s�u�by,czyni�c tylko mgliste aluzje do odbytej jakoby w tym okresie podr�y po Europie.Jeszcze na pocz�tku XX wieku znajduj� si� w biografiach i encyklopediachinformacje o rzekomych przygodach Poego w Grecji, o jego tarapatach wPetersburgu, gdzie mia� si� wreszcie znale�� bez pieni�dzy i paszportu.S�u�ba w Forcie Moultrie, na wyspie Sullivan u uj�cia portu charlesto�skiego,da�a mu wiele czasu do spokojnych rozmy�la�. Sceneri� wybrze�a morskiego i dzikozaros�ych wysepek rzecznych Poe opisze p�niej w Z�otym �uku.W ko�cu, gdy przejad�a mu si� s�u�ba w wojsku. Poe nawi�za� korespondencj� zAllanem, prosz�c go wielokrotnie, w charakterze syna marnotrawnego, o zgod� nazwolnienie z wojska. Bez tej zgody musia�by ods�u�y� pe�ne pi�� lat. Allanmilczy; sytuacja Edgara zdaje mu si� bardzo dogadza�. Edgar prosi go przeto oprotekcj� do akademii wojskowej w West Point. Allan nie odpowiada.W lutym 1829 r. umiera Frances Allan. Zbola�y ma��onek �agodnieje, przysy�azezwolenie. Zast�pcy swemu, kt�rego musi dostarcz... [ Pobierz całość w formacie PDF ]