Poczet papieży(1)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1
Poczet Papie
Ň
y
Jan Wierusz Kowalski
Krajowa Agencja Wydawnicza
Warszawa rok 1986
Wst
ħ
p
Słowo „papie
Ň
” wzi
ħ
ło pocz
Ģ
tek od wyrazu greckiego, papas
,
który oznacza ojciec. Od
zarania chrze
Ļ
cija
ı
stwa wierni pozdrawiali tym słowem swych duchownych przywódców,
mnichów, kapłanów, biskupów. Na przełomie II i III wieku we wschodnim chrze
Ļ
cija
ı
stwie
tytuł
papas
przylgn
Ģ
ł do patriarchy Ko
Ļ
cioła aleksandryjskiego. Na Zachodzie natomiast
zlatynizowan
Ģ
form
Ģ
papa
posługiwali si
ħ
biskupi Kartaginy i Rzymu. Najwcze
Ļ
niejszy
znany nam napis
papa
wyst
ħ
puje na
Ļ
cianach rzymskich katakumb
Ļ
w. Kaliksta; pochodzi z
ko
ı
ca III w. Od wczesnego
Ļ
redniowiecza nazwa „papie
Ň
” wyst
ħ
puje w dokumentach
ko
Ļ
cielnych jako powszechnie uznany tytuł biskupa Rzymu, a od 1073 r. Grzegorz VII
o
Ļ
wiadczył,
Ň
e prawo do u
Ň
ywania tytułu „papie
Ň
” jest zastrze
Ň
one dla rzymskiego biskupa./
Nale
Ň
y jednak zauwa
Ň
y
ę
,
Ň
e do dnia dzisiejszego, oficjalna nomenklatura stosowana w
łaci
ı
skim prawie ko
Ļ
cielnym nie posługuje si
ħ
wyrazem
papa.
Zast
ħ
puje go zwrot, Romanus
Pontifex
( rzymski pontyfik, czyli arcykapłan), zapo
Ň
yczony z poga
ı
skiej terminologii religii
Rzymian, w której kolegium pontyfików pod kierunkiem najwy
Ň
szego kapłana
( Summus
Pontifex)
było odpowiedzialne za organizacj
ħ
oficjalnego kultu pa
ı
stwowego. W j
ħ
zyku
ko
Ļ
cielnym wyra
Ň
enie
romanus pontifex
kojarzy w sobie dwie podstawowe funkcje papie
Ň
a:
jest on biskupem Rzymu i jednocze
Ļ
nie, pontyfikiem, czyli głow
Ģ
całego Ko
Ļ
cioła
katolickiego. Rzecz wymaga krótkiego wyja
Ļ
nienia. Otó
Ň
zgodnie ze współczesn
Ģ
doktryn
Ģ
katolicyzmu, biskup Rzymu przej
Ģ
ł te wszystkie atrybuty władzy, jakie miał apostoł Piotr,
przewodnicz
Ģ
cy kolegium dwunastu apostołów, najwy
Ň
szej instancji zało
Ň
onej przez
Chrystusa instytucji ko
Ļ
cielnej. A zatem podobnie jak Piotr był głow
Ģ
Ko
Ļ
cioła, tak jego
prawowici nast
ħ
pcy maj
Ģ
władz
ħ
nad cał
Ģ
społeczno
Ļ
ci
Ģ
katolick
Ģ
i jej hierarchi
Ģ
. Jest to tzw.
teza o sukcesji apostolskiej, która pojawiła si
ħ
na przełomie II i II w. n.e. w dziełach
chrze
Ļ
cija
ı
skich ideologów i po długiej ewolucji znalazła swój ostateczny wyraz w
uchwalonym na I soborze watyka
ı
skim (1870 r.) dogmacie o prymacie papieskim. Opiera si
ħ
ona na dwóch przesłankach: pierwsza zakłada,
Ň
e kolegialna władza sprawowana przez
kolegium dwunastu apostołów podlega Piotrowi, a druga,
Ň
e Piotr był biskupem Rzymu i
Ň
e
przekazał władz
ħ
swoim nast
ħ
pcom. Nie wchodz
Ģ
c w zawiłe implikacje teologiczne obu
przesłanek, nale
Ň
y stwierdzi
ę
,
Ň
e
Ň
adna z nich nie znalazła dotychczas potwierdzenia w
wiedzy o pocz
Ģ
tkach chrystianizmu. Wci
ĢŇ
do ko
ı
ca niewyja
Ļ
niona i kontrowersyjna jest
sprawa roli, jak
Ģ
odegrał Piotr w łonie apostolskiego grona. Wszystko zdaje si
ħ
wyklucza
ę
, i
Ň
Piotr był pierwszym biskupem Rzymu. A to z dwóch powodów: p[o pierwsze, rzymska gmina
chrze
Ļ
cija
ı
ska ju
Ň
si
ħ
ukonstytuowała, zanim którykolwiek z apostołów mógł przyby
ę
do
stolicy cesarstwa. Ani w li
Ļ
cie adresowanym około 58 roku n.e. do Rzymian, ani w tych,
które pó
Ņ
niej w samym Rzymie były pisane do chrze
Ļ
cijan Azji Mniejszej Paweł z Tarsu
apostoł nie wspomina ani słowem o pobycie Piotra w Rzymie, czego nie omieszkałby
zapewne uczyni
ę
, gdyby fakt ten był mu wiadomy. Po drugie, dlatego, i
Ň
w I w n.e.
chrze
Ļ
cija
ı
skie wspólnoty rozwijały si
ħ
pod kolegialnym przewodnictwem Rady Starszych,
czyli prezbiterów, których tylko wyj
Ģ
tkowo nazywano tu i ówdzie biskupami. Jak pisze
wybitny biblista ks. Prof. Jan St
ħ
pie
ı
: „terminy –prezbiter- i –biskup- ukazuj
Ģ
si
ħ
w
dokumentach chrze
Ļ
cija
ı
skich z I w jako synonimy, oznaczaj
Ģ
ce przeło
Ň
onych gmin
2
chrze
Ļ
cija
ı
skich. Wyraz e p i s k o p o s nie okre
Ļ
lał jednak biskupa monarchicznego,
nast
ħ
pcy apostołów, jednego zwierzchnika Ko
Ļ
cioła lokalnego. Z tym nowym znaczeniem
spotykamy si
ħ
po raz pierwszy dopiero od pocz
Ģ
tku II w, u
Ļ
w. Ignacego Antioche
ı
skiego (
Eklezjologia
Ļ
w. Pawła,
Pozna
ı
1972, s. 339). A zatem je
Ň
eli nawet przyjmiemy,
Ň
e Piotr
przybył do Rzymu i poniósł tam
Ļ
mier
ę
m
ħ
cze
ı
sk
Ģ
, – o czym wspomina pó
Ņ
niejsza tradycja
chrze
Ļ
cija
ı
ska – nie mógł by
ę
biskupem Rzymu ani nawet wyznaczy
ę
swego nast
ħ
pcy, gdy
Ň
– jak twierdz
Ģ
zgodnie historycy chrze
Ļ
cija
ı
stwa – instytucja jednoosobowej funkcji
biskupiej nie była jeszcze w tym okresie znana. Poza tym wiadomo,
Ň
e
Ň
aden z apostołów nie
u
Ň
ywał tytułu „biskup”. Dodajmy,
Ň
e tradycja o pobycie i m
ħ
cze
ı
stwie Piotra w Rzymie nie
została dotychczas udowodniona bezspornymi
Ļ
wiadectwami. Rozpocz
ħ
cie z polecenia Piusa
XII wykopaliska w podziemiach bazyliki watyka
ı
skiej odkryły wprawdzie
Ļ
lady jakiego
Ļ
cmentarzyska – nie brakuje ich w podglebiu Wiecznego Miasta, – ale o jakimkolwiek
rozpoznaniu grobu czy ko
Ļ
ci Piotra apostoła nie mo
Ň
e by
ę
mowy.
Po
Ļ
wi
ħę
my kilka słów
Ņ
ródłom dotycz
Ģ
cym dziejów papiestwa. S
Ģ
one wyj
Ģ
tkowo sk
Ģ
pe i
mało wiarygodne, gdy chodzi o ustalenie imion papie
Ň
y w pierwszym okresie
chrze
Ļ
cija
ı
stwa. Najwcze
Ļ
niejsz
Ģ
list
ħ
pierwszych papie
Ň
y sporz
Ģ
dził około 180 roku n.e.
biskup Lyonu Ireneusz, Grek z pochodzenia. Był on jednym z pierwszych propagatorów tezy
o „sukcesji apostolskiej”; jego lista miała posłu
Ň
y
ę
jako dowód ci
Ģ
gło
Ļ
ci tradycji od Piotra
apostoła do współczesnego mu rzymskiego biskupa Wiktora (189-199?). Inn
Ģ
zawieraj
Ģ
c
Ģ
tylko kilka imion, podał w tym samym okresie pochodz
Ģ
cy z Azji Mniejszej pisarz
chrze
Ļ
cija
ı
ski Hegezyp (zmarł około 190 roku n.e.). Jego dzieło zagin
ħ
ło, ale znane jest nam
we fragmentach, cytowanych półtora wieku pó
Ņ
niej przez Euzebiusza, biskupa Cezarei
zwanego „ojcem historii ko
Ļ
cioła” (zmarł około 340 roku n.e.).
ĺ
ladem tych pierwszych
spisów powstały nast
ħ
pne, coraz obszerniejsze katalogi i biografie papie
Ň
y, jak na przykład
katalog papie
Ň
a Liberiusza (352-366) lub pochodz
Ģ
cy z VII wieku
Liber Pontificalis (Ksi
ħ
ga
rzymskich pontyfików)
. Stały si
ħ
one podstaw
Ģ
opracowanych w
Ļ
redniowieczu kronik
papieskich, w
Ļ
ród których niesłabn
Ģ
cym powodzeniem cieszyło si
ħ
, mimo znikomej warto
Ļ
ci
historycznej dzieło Marcina Polaka, arcybiskupa gnie
Ņ
nie
ı
skiego (zmarł w 1279 roku), pod
tytułem
Kronika papie
Ň
y i cesarzy.
Wszystkie te
Ņ
ródła, zawieraj
Ģ
ce jakie
Ļ
j
Ģ
dro prawdy, s
Ģ
zgodne z ówczesn
Ģ
praktyk
Ģ
literack
Ģ
upi
ħ
kszone legend
Ģ
i fantazj
Ģ
przez autorów, którzy
sw
Ģ
niewiedz
ħ
o dziejach papie
Ň
y ukrywali pod zbo
Ň
n
Ģ
fikcj
Ģ
. Pierwszy dokładny spis aktów
papieskich sporz
Ģ
dzono z rozkazu papie
Ň
a Innocentego III (1198-1216). Spis ten był w
nast
ħ
pnych latach systematycznie uzupełniany i troskliwie przechowywany w tajnym
archiwum papieskim. Cho
ę
z polecenia Leona XIII cz
ħĻę
tej dokumentacji została
udost
ħ
pniona niektórym uczonym, pozostało jednak wiele problemów niewyja
Ļ
nionych do
ko
ı
ca.
Wiele kłopotów sprawia problem chronolo9gii papieskich pontyfikatów. Najwcze
Ļ
niejsz
Ģ
bezspornie ustalon
Ģ
dat
Ģ
jest dzie
ı
28 wrze
Ļ
nia 235 roku, w którym papie
Ň
Pocjan
zrezygnował z rzymskiego biskupstwa. Do podanych w katalogach dat pontyfikatów
siedemnastu jego poprzedników uczeni odnosz
Ģ
si
ħ
z najwi
ħ
ksz
Ģ
rezerw
Ģ
, wysuwaj
Ģ
c
w
Ģ
tpliwo
Ļ
ci nawet, co do imion wymienionych papie
Ň
y. Nie lepiej przedstawia si
ħ
problem
nast
ħ
pnych pontyfikatów. Kronikarze
Ļ
redniowieczni nie posługiwali si
ħ
jednolicie ustalonym
systemem datowania. W przedstawionym
Poczcie papie
Ň
y
przyj
ħ
to chronologi
ħ
wyst
ħ
puj
Ģ
c
Ģ
w oficjalnym spisie papie
Ň
y, publikowanym, co roku w watyka
ı
skim wydawnictwie pt.
Annuario Pontificio.
Opuszczono jednak dni i miesi
Ģ
ce rozpocz
ħ
cia wzgl
ħ
dnie zako
ı
czenia
kolejnych pontyfikatów, gdy
Ň
one wła
Ļ
nie – zwłaszcza te, które dotycz
Ģ
okresu
Ļ
redniowiecza
– s
Ģ
najbardziej dyskusyjne. Z tych samych powodów przy imionach antypapie
Ň
y podali
Ļ
my
tylko dat
ħ
elekcji.
Ilu było papie
Ň
y? I na to pytanie nie ma zgodnej odpowiedzi w
Ļ
ród historyków, nawet
katolickich. Pomyłki popełniane przez kronikarzy w ustalaniu dat poszczególnych
3
pontyfikatów, bł
ħ
dy w pisowni (np. Martinus zamiast Marynus), brak konsekwencji w
stosowaniu numeracji papie
Ň
y nosz
Ģ
cych to samo imi
ħ
( ilu było papie
Ň
y Feliksów? Ilu
Janów?) wprowadzały spore zamieszania. Przyj
ħ
to tu zgodnie z
Annuario Pontificio
– liczb
ħ
261 prawowitych biskupów rzymskich, od Piotra a
Ň
po Jana Pawła I. Pozostałe imiona
zaliczono do kategorii „antypapie
Ň
y”, co nie przes
Ģ
dza jeszcze o wa
Ň
no
Ļ
ci elekcji niektórych
kontrkandydatów do tronu Piotrowego. Wnikliwa analiza trybu, w jakim dokonywano
wyboru rzymskich biskupów, mogłaby dopomóc lepszemu zrozumieniu wielu aspektów
politycznej i religijnej działalno
Ļ
ci papiestwa. Pisano o tym wiele, aczkolwiek utrudniony
dost
ħ
p do zasobów archiwalnych nie sprzyja obiektywnej ocenie dziejów papiestwa.
Pierwszych biskupów Rzymu – podobnie jak w innych chrze
Ļ
cija
ı
skich diecezjach –
wybierał lud i duchowie
ı
stwo. Wybory były nast
ħ
pnie zatwierdzane przez biskupów
s
Ģ
siednich diecezji, po czym elekt otrzymywał sakr
ħ
biskupi
Ģ
. Ju
Ň
w V wieku rozpocz
Ģ
ł si
ħ
proces eliminacji wpływu
Ļ
wieckich na przebieg wyborów, które stały si
ħ
domena
zastrze
Ň
on
Ģ
dla kleru. Akceptacja przez lud stała si
ħ
czyst
Ģ
formalno
Ļ
ci
Ģ
. Coraz cz
ħĻ
ciej
natomiast zdarzały si
ħ
wypadki interwencji odgórnych: władz
Ļ
wieckich, cesarzy i królów
oraz rz
Ģ
dz
Ģ
cych Rzymem przedstawicieli lokalnej arystokracji. Problem ten ci
ĢŇ
ył nad
papiestwem a
Ň
do ko
ı
ca XIX wieku. W okresie reformy gregoria
ı
skiej (XI-XIII w.)
usiłowano wyeliminowa
ę
ingerencj
ħ
czynników
Ļ
wieckich, przekazuj
Ģ
c prawa elektorskie
elicie rzymskiego kleru, czyli kolegium kardynalskiemu. W tym duchu zostały ogłoszone
postanowienia Mikołaja II z 1059 roku i Aleksandra III z 1179 roku, na mocy, których
wył
Ģ
cznie kardynałowie byli uprawnieni do dokonywania wyboru papie
Ň
a. Od XIII wieku
zastrze
Ň
ono procedur
ħ
obrad elekcyjnych, izoluj
Ģ
c gremium kardynalskie na czas
przeprowadzania wyborów. Zamykani „na klucz” (st
Ģ
d wywodzi si
ħ
nazwa konklawe:
cum
clavi,
czyli pod kluczem) kardynałowie byli zobowi
Ģ
zani do szybkiego wyboru nowego
papie
Ň
a pod gro
Ņ
b
Ģ
ograniczenia ich
Ň
ywotno
Ļ
ci. W nast
ħ
pnych wiekach regulamin konklawe
został poddany licznym poprawkom i uzupełnieniom. Nigdy jednak nie udało si
ħ
całkowicie
wyeliminowa
ę
wpływów i nacisków zewn
ħ
trznych czynników politycznych. Walka o tron
Piotrowy była zbyt du
ŇĢ
stawk
Ģ
, by mo
Ň
na było wył
Ģ
czy
ę
z gry wyborczej zainteresowania
cesarskich i królewskich rz
Ģ
dów europejskich, a równie
Ň
innych przedstawicieli arystokracji.
Posługiwali si
ħ
oni wszystkimi dost
ħ
pnymi
Ļ
rodkami nacisku, nie wykluczaj
Ģ
c przekupstwa
lub prawa weta, które zastrzegli sobie w XVI wieku królowie Hiszpanii, a pó
Ņ
niej cesarze
Austrii. Ostatnie decyzje papieskie podj
ħ
te ju
Ň
w XX wieku, gwarantuj
Ģ
w sposób bardziej
zdecydowany swobod
ħ
i autonomi
ħ
przeprowadzania wyborów przez gremium kardynalskie.
Wprowadzono ponadto zasad
ħ
przestrzegania całkowitej tajemnicy, gro
ŇĢ
c wysokimi karami
ko
Ļ
cielnymi tym, którzy w jakikolwiek sposób informowaliby o przebiegu konklawe. Kartki
wyborców s
Ģ
spalane, (ale nie ich notatki osobiste) w specjalnym piecyku, a kolor dymu –
biały lub czarny w zale
Ň
no
Ļ
ci od domieszki smoły – powiadamia zgromadzonych przed
bazylik
Ģ
o wyniku głosowania. Nie wydaje si
ħ
jednak, by zastosowanie tych
Ļ
rodków
ostro
Ň
no
Ļ
ci powstrzymało od przecieków informacji, skoro po ka
Ň
dym konklawe w dalszym
ci
Ģ
gu publikowane s
Ģ
– nieoficjalne oczywi
Ļ
cie – opisy tego, co si
ħ
działo w auli wyborczej.
Według obecnie obowi
Ģ
zuj
Ģ
cego ceremoniału po dokonaniu wyboru dziekan kolegium
upewnia si
ħ
, czy elekt wyra
Ň
a zgod
ħ
, a nast
ħ
pnie stawia mu pytanie: „Jak pragniesz si
ħ
nazwa
ę
?” A
Ň
do VI wieku biskupi rzymscy zachowywali do
Ļ
mierci własne imi
ħ
chrzestne.
Pierwszy zmienił je Jan II (533-535), nosił on imi
ħ
Merkeriusz, które zapewne uwa
Ň
ał za
niestosownie poga
ı
skie. Podobnie Piotr Pawli nie chciał nazwa
ę
si
ħ
Piotr II i zmienił swe
imi
ħ
na Jan XIV (983-984). W numeracji pó
Ņ
niejszych papie
Ň
y o imieniu Jan zaszły
perturbacje. Jan XXIII, Baltazar Cossa, wybrany legalnie, zrzekł si
ħ
tiary na soborze w
Konstancji (1415). Papie
Ň
Roncalli przyjmuj
Ģ
c imi
ħ
Jan XXIII uznał,
Ň
e Baltazar Cossa był
antypapie
Ň
em. Od połowy XVI wieku wszyscy papie
Ň
e przyjmowali nowe imi
ħ
, chc
Ģ
c w ten
sposób uczci
ę
jednego ze swych poprzedników, nosz
Ģ
cych to samo imi
ħ
. Obecnie wa
Ň
niejsze
4
dokumenty papieskie s
Ģ
podpisywane przez papie
Ň
y wybranym imieniem, ale bez liczby
porz
Ģ
dkowej.
A
Ň
do czasów nowo
Ň
ytnych
Ņ
ródła rzadko, kiedy podaj
Ģ
dat
ħ
urodzenia papie
Ň
y. Ograniczaj
Ģ
si
ħ
one do stwierdzenia,
Ň
e na stolicy Apostolskiej zasiadł człowiek „stary” wzgl
ħ
dnie
„młody”. S
Ģ
to okre
Ļ
lenia bardzo ogólnikowe, je
Ň
eli zwa
Ň
y
ę
,
Ň
e w
Ļ
redniowieczu m
ħŇ
czyzn
ħ
,
który przekroczył pi
ħę
dziesi
Ģ
tk
ħ
, uwa
Ň
ano na starca. Kilku papie
Ň
y obj
ħ
ło sw
Ģ
funkcj
ħ
w
wieku bardzo młodym. Jan XII (955-964) miał 20 lat w chwili swego wyboru, Grzegorz V
(996-999) 24 lata, a Benedykt IX (1032-1044) tylko 15 lat (niektórzy twierdz
Ģ
nawet,
Ň
e miał
ich 12). Zdarzało si
ħ
równie
Ň
,
Ň
e kardynałowie głosowali na ludzi podeszłych wiekiem, by
ę
mo
Ň
e licz
Ģ
c na to,
Ň
e nowy pontyfikat nie potrwa długo, Paweł IV (1555-1559) miał 79 lat, a
Klemens X(1670-1676) 80 lat, gdy obejmowali rz
Ģ
dy papieskie. Leon XIII miał „tylko” 68
lat, ale kierował Ko
Ļ
ciołem katolickim przez
ę
wier
ę
wieku. Niewiele było tak długich
pontyfikatów. Aleksander III (1159-1181) panował 22 lata, Pius VI 24 lata, Pius VII 23 lata, a
Pius IX 32 lata – był to najdłu
Ň
szy pontyfikat w dziejach papiestwa. Wiele jest przykładów
bardzo krótkich pontyfikatów. Niektórzy papie
Ň
e umierali po 2 lub 3 miesi
Ģ
cach a nawet
tygodniach sprawowania władzy. Stefan II zmarł trzeciego dnia po elekcji i nie do
Ň
ył swej
koronacji. Z tej przyczyny nie został wpisany na oficjaln
Ģ
list
ħ
papie
Ň
y.
ĺ
rednio licz
Ģ
c
poszczególne pontyfikaty trwały 8-10 lat. Kilku papie
Ň
y zrezygnowało ze swej funkcji przed
Ļ
mierci
Ģ
.
Niepodobna ustali
ę
, jakie były narodowo
Ļ
ci biskupów rzymskich w trzech pierwszych
wiekach. Byli zapewne Grekami, albowiem gmina rzymska składała si
ħ
w wi
ħ
kszo
Ļ
ci z
ludno
Ļ
ci napływowej, a nie rodowitej, rzymskiej. Historycy ko
Ļ
cielni s
Ģ
zdania,
Ň
e na 261
papie
Ň
y około 200 pochodziło z Italii, a 50 było cudzoziemcami; narodowo
Ļę
pozostałych jest
nieustalona. W
Ļ
ród cudzoziemców najwi
ħ
cej było Greków i Syryjczyków; ponadto lista
zawiera 7 papie
Ň
y z Francji, 6 z Niemiec, 2 Hiszpanów, 1 Portugalczyka, 1 Afryka
ı
czyka, 1 z
Anglii i 1 z Flandrii (Holandia). Wła
Ļ
nie Holender, Hadrian VI, był ostatnim papie
Ň
em nie
Włochem a
Ň
do czasu wyboru Polaka, Jana Pawła II Wojtyły. Połow
ħ
papie
Ň
y z Italii
stanowi
Ģ
rodowici rzymianie.
Nie mo
Ň
emy ustali
ę
, jakie było pochodzenie społeczne papie
Ň
y z pierwszych okresów
chrze
Ļ
cija
ı
stwa. Wiadomo tylko,
Ň
e Kalikst I urodził si
ħ
jako niewolnik, a Kajus był pono
ę
krewnym cesarza Dioklecjana, Feliks III i Grzegorz I pochodzili z rodów senatorskich. W
okresie
Ļ
redniowiecza, Renesansu, a nawet w dobie kontrreformacji znaczna wi
ħ
kszo
Ļę
papie
Ň
y wywodziła si
ħ
z rodów arystokratycznych, podobnie jak pozostała hierarchia
ko
Ļ
cielna w krajach feudalnej Europy. Nieliczni papie
Ň
e pochodz
Ģ
cy z ubo
Ň
szych warstw
społecznych byli uprzednio niemal wszyscy mnichami, albowiem
Ň
ycie zakonne ułatwiało
duchownym z ni
Ň
szych sfer dost
ħ
p do wy
Ň
szych szczebli hierarchii ko
Ļ
cielnej.
Niewiele mo
Ň
na powiedzie
ę
o zewn
ħ
trznym wygl
Ģ
dzie papie
Ň
y wcze
Ļ
niejszych okresów,
poprzedzaj
Ģ
cych czasy Odrodzenia. Jest rzecz
Ģ
oczywist
Ģ
,
Ň
e wizerunek biskupów rzymskich,
przechowywanych na mozaikach i freskach
Ļ
redniowiecznych, nie mo
Ň
na uwa
Ň
a
ę
za
autentyczne portrety. S
Ģ
to tylko schematycznie potraktowane artystyczne wyobra
Ň
enia
najwy
Ň
szych hierarchów Ko
Ļ
cioła. Najwcze
Ļ
niejszym malowidłem, które – zdaniem
specjalistów – mo
Ň
na uwa
Ň
a
ę
za wierne odtworzenie oryginalnej postaci jest fresk
przedstawiaj
Ģ
cy papie
Ň
a Innocentego III (1198-1216). Fresk ten pochodzi z XIII wieku i
znajduje si
ħ
na
Ļ
cianie dolnego ko
Ļ
cioła benedykty
ı
skiego klasztoru Sacro Speco w Subiaco.
Od czasów Renesansu wielu malarzy portretowało swych mecenasów papie
Ň
y. Powstały te
Ň
wówczas liczne popiersia i rze
Ņ
by przedstawiaj
Ģ
ce rzymskich pontyfików. Galeria
numizmatyczna Muzeum Watyka
ı
skiego przechowuje kolekcj
ħ
medalionów, których awersy
w sposób realistyczny i z du
Ň
ym kunsztem rytowniczym przedstawiaj
Ģ
głowy papieskie, od
Mikołaja V (1447-1455) pocz
Ģ
wszy a
Ň
do czasów współczesnych. Na ich podstawie mo
Ň
emy
stwierdzi
ę
,
Ň
e od Klemensa VII (1523-1534) a
Ň
do Klemensa XI (zmarły w 1721 roku)
5
wszyscy papie
Ň
e bez wyj
Ģ
tku nosili brody. Wcze
Ļ
niej równie
Ň
Juliusz II (1503-1513) zapu
Ļ
cił
brod
ħ
(niezbyt g
ħ
st
Ģ
), ale dopiero w ostatnich latach swego pontyfikatu. W
Ļ
redniowieczu
broda była oznak
Ģ
Ň
ycia ascetycznego; w dobie Odrodzenia i baroku brod
ħ
uwa
Ň
ano za m
ħ
sk
Ģ
ozdob
ħ
twarzy i starannie ja piel
ħ
gnowano. Papie
Ň
e nie u
Ň
ywali peruk, lecz nosili, na co dzie
ı
obramowane futrem czapki z czerwonego aksamitu, zwane
manro.
Pius VII był znany z
misternie zaczesanej fryzury.
Zgodnie z odwieczn
Ģ
tradycj
Ģ
najwa
Ň
niejszy tytuł papie
Ň
y brzmi: „Biskup Rzymu”. Oprócz
niego
annuario Pontyficio
wymienia, wybijaj
Ģ
c go nawet wi
ħ
ksz
Ģ
czcionk
Ģ
, drugi tytuł
pochodz
Ģ
cy z czasów
Ļ
redniowiecza, a mianowicie „Namiestnik
(Vicarius)
Jezusa
Chrystusa”. Roczniki papieskie zawieraj
Ģ
jeszcze inne okre
Ļ
lenia, jak: „nast
ħ
pca ksi
ħ
cia
apostołów”, (czyli Piotra), „najwy
Ň
szy pasterz
(pontifex)
Ko
Ļ
cioła Powszechnego”,
„patriarcha Zachodu”, „prymas Italii”, „arcybiskup, metropolita prowincji rzymskiej”. Ostatni
z obecnie u
Ň
ywanych tytułów ma charakter
Ļ
wiecki: „suweren pa
ı
stwa: Citta del Vaticano”.
W
Ļ
redniowieczu papie
Ň
e cz
ħ
sto podpisywali si
ħ
mianem
servus servorum Dei
(sługa sług
Bo
Ň
ych), wprowadzonym w VII wieku przez Grzegorza I. Miedzy XVII a XX wiekiem
okre
Ļ
lenie to wyst
ħ
puje rzadziej. Wskrzesił je Paweł VI po II soborze watyka
ı
skim.
W nomenklaturze ko
Ļ
cielnych wykazów imion papie
Ň
y wszyscy pocz
Ģ
wszy od Piotra a
Ň
po
Feliksa IV (zmarły 530 roku) s
Ģ
uwa
Ň
ani za
Ļ
wi
ħ
tych, oprócz Liberiusza (zmarły w 366 roku)
i Anastazego (zmarły w 498 roku). Podobnie wszystkich papie
Ň
y od pocz
Ģ
tku a
Ň
do
Milcjadesa (zmarły w 314 roku) uznano za m
ħ
czenników, cho
ę
wiadomo,
Ň
e nie wszyscy
ponie
Ļ
li
Ļ
mier
ę
m
ħ
cze
ı
sk
Ģ
.
ĺ
wi
ħ
tym i m
ħ
czennikiem jest równie
Ň
antypapie
Ň
Hipolit (zmarły
w 235 roku). Tytuł m
ħ
czennika przyznano ponadto papie
Ň
owi Marcinowi I, który w 655 roku
zmarł z wycie
ı
czenia na wygnaniu. Od roku 530 liczba papie
Ň
y
Ļ
wi
ħ
tych wyra
Ņ
nie maleje.
Do XI wieku jest ich 23, w XIII wieku tylko jeden, Celestyn V (zmarły po rezygnacji z
pontyfikatu w 1296 roku), a po nim, w czasach nowo
Ň
ytnych, dwóch: Pius V i Pius X.
Jedynie wymienieni tu trzej ostatni papie
Ň
e byli kanonizowani. O
Ļ
miu papie
Ň
y ma tytuł
„błogosławionych”, dwóch za
Ļ
doktorów Ko
Ļ
cioła: Leon I i Grzegorz I. Od czasów
wczesnego Odrodzenia do wszystkich papie
Ň
y zwracano si
ħ
słowami: „Ojcze
Ļ
wi
ħ
ty” lub
„Wasza
ĺ
wi
Ģ
tobliwo
Ļę
”. W tym wypadku jednak okre
Ļ
lenie „
Ļ
wi
ħ
ty” dotyczy wył
Ģ
cznie
sakralnej funkcji papie
Ň
a, bez wzgl
ħ
du na normaln
Ģ
ocen
ħ
jego osobistej postawy.
Nie znamy dokładnie pochodzenia zwyczaju u
Ň
ywania przez papie
Ň
y własnego herbu.
Oficjalny wykaz herbów papieskich zaczyna si
ħ
od godła u
Ň
ywanego na piecz
ħ
ciach
Innocentego III (pocz
Ģ
tek XIII wieku). Herbami posługiwali si
ħ
równie
Ň
antypapie
Ň
e. Nie
wszystkim herbom papieskim towarzyszyły odpowiadaj
Ģ
ce im dewizy. W 1595 roku
opublikowano w Wenecji proroctwo, przypisywane rzekomo
Ļ
w. Melachiaszowi O’Morgair
(1096-1148), prymasowi Irlandii. Zawiera ono 111 przydomków maj
Ģ
cych charakteryzowa
ę
działalno
Ļę
papie
Ň
y od Celestyna II (1143-1144) pocz
Ģ
wszy. Ostatnim papie
Ň
em przed
ko
ı
cem
Ļ
wiata ma by
ę
Piotr II. Przydomki te maj
Ģ
charakter fikcyjny i przypadkowy,
zwłaszcza te, które nieznany autor wymy
Ļ
lił dla scharakteryzowania papie
Ň
y panuj
Ģ
cych po
XVI wieku.
Strój papie
Ň
y ulegał w ci
Ģ
gu wieków nieustannym przeobra
Ň
eniom. Pocz
Ģ
tkowo zapewne
niewiele odbiegał od ubioru innych duchownych, a nawet osób
Ļ
wieckich. Od połowy
Ļ
redniowiecza wraz z rosn
Ģ
c
Ģ
pozycj
Ģ
biskupa rzymskiego na arenie mi
ħ
dzynarodowej
zaznacza si
ħ
tendencja do u
Ň
ywania coraz strojniejszych szat. Chodzi zwłaszcza o strój
ceremonialny, który papie
Ň
e przywdziewali si
ħ
b
Ģ
d
Ņ
z okazji uroczystych nabo
Ň
e
ı
stw, b
Ģ
d
Ņ
te
Ň
oficjalnych wyst
Ģ
pie
ı
pozaliturgicznych. W czasie sprawowania funkcji kultowych
papie
Ň
e u
Ň
ywali w zasadzie arcybiskupich szat liturgicznych. Odró
Ň
niała ich jednak od
innych hierarchów ko
Ļ
cielnych tiara, która pocz
Ģ
wszy od ko
ı
ca X wieku wkładali zamiast
infuły (mitry) biskupiej. Tiara była nakryciem głowy podobnym do sto
Ň
kowego hełmu,
pocz
Ģ
tkowo niezbyt wysokim, pó
Ņ
niej coraz bardziej wydłu
Ň
onym. Była wykonana z białego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]